موانع مسئولیت کیفری
شخصی که با سوء نیت یا تقصیر جزایی، مرتکب عمل مجرمانه یعنی عملی که از طرف قانون جرم شناخته شده، میشود، با آنکه ظاهرا یًا واقعاً سه عنصر تشکیل دهندة جرم مجتمعاً مصداق پیدا میکند، مع هذا در پارهای از موارد شخص از مجازات معاف خواهد شد. مقنن اسلامی در قانون مجازات اسلامی جدید عوامل مانع مسئولیت کیفری و عوامل موجهه جرم تأسیس حقوقی را در از ماده 146 لغایت 159 به « موانع مسئولیت کیفری » هم ادغام نموده و در فصل دوم بخش چهارم قانون تحت عنوان بحث موارد مختلف آن پرداخته است. موانع مسئولیت ماهیتاً عبارتند از عوامل یا کیفیاتی که مبانی و شرایط مسئولیت یعنی از بین بردن « رفع » اصطلاح غلطی است چرا که « عوامل رافع مسئولیت کیفری » کیفری را مختل میکنند. عنوان موجود یا آثار آن، در حالی که اگر این عوامل وجود داشته باشند، مسئولیت کیفری به وجود نمیآید تا رفع شود. کسی که شرایط مسئولیت در او مختل باشد از نظر کیفری مسئول نیست. بنابراین، عوامل و شرایطی که مبانی و ارکان مسئولیت را مختل کرده و در هم میریزند، مانع شکل گیری مسئولیت کیفری میشوند.
با احراز مسئولیت کیفری، اجرای مجازات امکانپذیر است ولی عواملی وجود دارند که میتوانند باعث زوال مسئولیتگردند. اولین شرط مسئولیت جزایی آن است که شخص به سن معینی رسیده باشد. شعور و اراده انسان، تابع سن اوستو به همین جهت مسئولیت کیفری از سن معینی شروع میشود. دومین شرط مسئولیت جزایی آن است که انسان مبتلابه جنون و یا حالاتی شبیه به آن نباشد، چرا که جنون و بیماریهای روانی نیز شعور را زائل نموده و در مواقع بحرانی،اراده را فلج میسازد. سومین شرط مسئولیت کیفری این است که انسان تحت تأثیر اجبار یا اکراه و تهدید غیرقابلتحملی، ارادهاش سلب نشده باشد و نهایتاً انسان مرتکب جهل حکمی و یا موضوعی نشود.
